ພະຍາດຖອກທ້ອງ (Diarrhea)

ພະຍາດຖອກທ້ອງ (Diarrhea)

1.   ນິຍາມ

·         ຖອກທ້ອງຮຸນແຮງກະທັນຫັນ ( Acute diarrhea ) ແມ່ນຖ່າຍອາຈົມເປັນນໍ້າຫລາຍກວ່າ 3 ເທື່ອ ຂື້ນໄປ ໄລຍະລົດ 14 ມື້ລົງມາ.

·         ຖອກທ້ອງແກ່ບາວ (Perstenant diarrhea) ແມ່ນຖ່າຍອາຈົມເປັນນໍ້າ ກາຍ 14 ວັນຂື້ນໄປ

·         ຖອກທ້ອງຊ້ຳເຮື້ອ ( Chronic diarrhea )

ສະນັ້ນເຮົາຈະມາເວົ້າເຖີງການຖອກທ້ອງກະທັນເປັນສ່ວນຫລາຍ

2.  ສາເຫດ

ສ່ວນຫລາຍແລ້ວພະຍາດຖອກທ້ອງເກີດຈາກການຕິດເຊື້ອ (Gastro enteritis original infection)  ໂດຍການຕິດເຊື້ອນຳອາຫານ ແລະ ນໍ້າ ຜ່ານທາງປາກ

ເຊື້ອພະຍາດທີ່ເປັນສາເຫດ:

ü  ເຊື້ອຈຸລະໂລກ(Virus)

ü  ເຊື້ອຈຸລີນຊີ (Bacteria)

ü  ເຊື້ອກາຟາກ (Parasites)

ü  ເຊື້ອ Champignons

ເຊື້ອຈຸລະໂລກ (Virus)	·         Rotavirus ·         Norwalk virus ·         Astro virus ·         Adeno virus
ເຊື້ອຈຸລີນຊີ (Bacteria)	·         E.coli enteropathogen ·         Salmonella sp (ເຊື້ອທີ້ພາໃຫ້ເປັນໄຂ້ທໍລະຜິດ typhoid fever) ·         Shigella sp ·         Yersinia ·         Campylobacter sp ·         Staphylococcus aureus ·         Clostridium perfringens ·         Bacillus cereus ·         Vibrio sp (ເຊື້ອອະຮິວາ) ·         Aeromonas sp ·         Plesiomonas sp
ເຊື້ອ Champignons	·         Candida albicans ·         Blastocystis hominis
ເຊື້ອກາຟາກ (Parasites)	·         Entamoeba histolytic ·         Giardia lamblia ·         Cryptosporidium parvum ·         Isospora belli ·         Microsporidium sp ·         Cyclospora  cayatanensis ·         Strongloidosis stercoralis ·         Schitosoma sp ·         Trichinella spiralis

3.  ຫມວດອາການຂອງພະຍາດຖອກທ້ອງມີ 3 ອາການຫລັກຄື:

ü  ຫມວດອາການເສຍນ້ຳ

ü  ຫມວດອາການບິດ

ü  ຫມວດອາການເສຍນ້ຳ ແລະ ອາການບິດປະສົມກັນ

ຫມວດອາການເສຍນ້ຳ

ເຊື້ອພະຍາດທີ່ພາໃຫ້ມີການເສຍນ້ຳ ແຕ່ລຳໃສ້ບໍ່ຖືກແຕ່ຕ້ອງຫຍັງທັງຫມົດ, ບໍ່ພົບຍາດແຜ ແລະ ບໍ່ພົບອາການຊືມເຊື້ອ ເລືອດ. ເຊີ່ງມີເຊື້ອດັ່ງນີ້:

·         Escherichia coli enterotoxinogen (E.coli)

·         Vibrio cholerea (ພະຍາດອະຫິວາ)

·         Staphylococcus aureus

ຫມວດອາການບິດ

ກຸມນີ້ຈະມີອາການເຈັບ, ບິດ, ປັ້ນ, ຫມີໄຂ້ ຍ້ອນວ່າເຊື້ອ bacteria ເຂົ້າມາຮຸກຮານຈຸລັງຂອງລຳໃສ້ =>  ເຮັດໃຫ້ ລຳ ໃສ້ມີບາດແຜ =>ມີການອັກເສບລຳໃສ້ຮຸນແຮງ => ພາໃຫ້ອາຈົມມີມຸກແກມເລືອດອອກມາ ຖ້າບໍ່ປົວເຊື້ອຈະສາມາດ ເຂົ້າສູ່ກະແສເລືອດໄດ້ແລ້ວພາໃຫ້ມີການຊືມເຊື້ອເລືອດ.

ບັນດາເຊື້ອທີ່ພາໃຫ້ມີອາການ ບິດ ນີ້ແມ່ນ:

·         ເຊື້ອ  shigelles (ພະຍາດ shigellosis, bacillosis gram (-)

·         ເຊື້ອ Salmonellosis ຈາກ 3 ກຸ່ມຄື:

-       Serotype enteridis

-       Serotype cholerea

-       Serotype typhi ພາໃຫ້ເປັນພະຍາດໄຂ້ທໍລະຜິດ(Typhoid fever)

·         ເຊື້ອ Yersinosis

·         ເຊື້ອ Campylobacter

·         ເຊື້ອ Enterocolite parasite (ເກີດຈາກແມ່ກາຟາກ)

-       Protozoir: giardia lamblia

-       Isospora belli

-       Cryptosporidium

·         ເຊື້ອ clostridium difficil germs enterotoxinogenes

·         ເກີດຈາກສະພາບພິເສດຄືການໃຊ້ຢາ

ຫມວດອາການເສຍນ້ຳ ແລະ ອາການບິດປະສົມກັນ:

ນີ້ແມ່ນໃນກໍລະນີມີການຕິດເຊື້ອ2 ຊະນິດຂື້ນໄປແລ້ວຈື່ງເກີດມີຫບານອາການນຳກັນ.

4.  ຄວາມຮຸນແຮງຂອງພະຍາດຖອກທ້ອງ

ແມ່ນຂື້ນກັບ

ü ຄວາມສາມາດປ້ອງກັນຕົວຂອງຮ່າງກາຍຄົນເຮົາ

ü  ຈຳນວນເຊື້ອ ແລະ ການບຸກລຸກຂອງເຊື້ອພະຍາດ

·        ການສາມາດປ້ອງກັນຕົວຂອງຮ່າງກາຍ:

-      ກົດຂອງກະເພາະ: ຢູ່ໃນກະເພາະຈະມີນ້ຳກົດເປັນບ່ອນຈຳກັດພະຍາດ. ຖ້າກີນຢາລົດກົດເປັນປະຈຳອາດ ສ່ຽງຕໍ່ການ ເປັນພະຍາດຖອກທ້ອງ.

-       ການເຄື່ອນເຫນັວຂອງລຳໃສ້: ປົກກະຕິແລ້ວລຳໃສ້ຈະມີການເຄື່ອນເຮັດໃຫ້ເຊື້ອພະຍາດຕ່າງໆຖ່າຍອອກ

-       ພຸມຄຸ້ມກັນຂອງຮ່າງກາຍ: ໃນຮ່າງກາຍຈະຜະລິດທາດກາຍຕ້ານມາຕ້ານຕໍ່ເຊື້ອພະຍາດ ໂດຍສະເພາະຜະ ລິດ Immunoglobuline A (IgA)

·         ຈຳນວນເຊື້ອ ແລະ ການບຸກລຸກຂອງເຊື້ອພະຍາດ

-       ຖ້າກີນເຊື້ອເຂົ້າໄປຫລາຍ ແລະ ຖືເຊື້ອທີ່ຮ້າຍແຮງກໍ່ພາໃຫ້ເກີດພະຍາດໄວ

5.  ສະລີລະວິທະຍາພະຍາດຖອກທ້ອງ ( pathophysiology)

·         ອະທິບາຍຫມວດອາການເສຍນ້ຳ ເປັນຫຍັງຈື່ງເສຍນ້ຳ?(ພະຍາດອະຫິວາ)

ແມ່ນຖອກທ້ອງປະເພດມີການວຸ້ນວາຍໃນການດຸດຊືມ (diarrhea secretory)

ຍ້ອນວ່າເຊື້ອຈະເຂົ້າໄປຢູ່ໃນລຳໃສ້ ແລ້ວປ່ອຍສານຜິດຊະນິດ Enterotoxin ອອກມາແລ້ວໄປກະຕຸ້ນໃຫ້ ຈຸລັງຜະຫນັງລຳໃສ້ດ້ານໃນ (epithelium cell) ຂັບຍ່ອຍທາດເກືອແຮ່ ແລະ ນ້ຳອອກມາໂດຍບໍ່ມີການທຳ ລາຍຈຸລັງ epithelium ເລີຍ. ສະນັ້ນການຖອກທ້ອງຊະນິດນີ້ຈື່ງພາໃຫ້ຄົນເຈັບມີການເສຍນ້ຳຮຸນແຮງ ເຖີງ ຂັ້ນຂາດນ້ຳໄວ ແລະ ຕາຍໄດ້.

·         ອະທິບາຍຫມວດອາການທ້ອງເຈັບ ບິດ,ມີໄຂ້ ແລະ ມີມຸກໃນອາຈົມ( ພະຍາດທ້ອງບິດ)

ແມ່ນຖອກທ້ອງປະເພດມີການຮຸກຮານໃນຈຸລັງລຳໃສ້( diarrhea invasive)

ເມື່ອເຊື້ອເຂົ້າໄປຮອດໃນລຳໃສ້ ເຊື້ອກໍ່ຈະເຂົ້າໄປຮຸກຮານຈຸລັງຂອງລຳໃສ້ໂດຍກົງ ແລ້ວ ມັນກໍ່ຈະງັດ ເຈາະ ເຂົ້າໄປໃນຊັ້ນເຫຍື່ອເມືອກ ເມື່ອເຊື້ອເຂົ້າຮອດຊັ້ນເຫຍື່ອເມືອກແລ້ວກໍ່ຈະປ່ອຍສານຜິດຊະນິດ cytotoxin ອອກມາທຳປະຕິກິລິຍາອັກເສບຕໍ່ຈຸລັງເຫຍື້ອເມືອກຂອງລຳໃສ້ດັ່ງກ່າວ. ເມື່ອມີການອັກເສບກໍ່ຈະມີໄຂ້, ອັກເສບແລ້ວກໍຈະມີເລືອດໄຫລອອກ ແລ້ວ ຈີ່ງອອກມານຳອາຈົມຈຶ່ງເປັນມຸກໃນອາຈົມ, ອັກເສບກໍມີການ ເຈັບ ແລ້ວຈີ່ງກະຕຸ້ນໃຫ້ລຳໃສ້ມີ ການປັ້ນບິດ

·         ອະທິບາຍຫມວດອາການເສຍນ້ຳ ແລະ ອາການບິດປະສົມກັນ

ນີ້ກໍ່ຍ້ອນຕິດເຊື້ອພະຍາດທ້ອງບິດ + ພະຍາດອະຫິວານຳກັນ ຫຼື ວ່າຕິດເຊື້ອຕົວດຽວສາມາດເກີດທັງ 2 ຫວດ ອາການກໍ່ໄດ້ເຊັ່ນ: ເຊື້ອ ໄຂ້ທໍລະຜິດ (salmonella sp),yersinia enterocolitica…..

6. ການບົ່ງມະຕິ ແລະ ການປະເມີນຄົນເຈັບ

ການບົ່ງມະຕິແມ່ນຕ້ອງເລີ່ມຈາກການສອບຖາມປະຫວັດຄົນເຈັບ, ກວດ ແລະ ປະເມີນຄົນເຈັບ

6.1 ຊັກຖາມປະຫວັດ ແລະ ກວດຄົນເຈັບ

-       ຖອກທ້ອງໄດ້ຈັກມື້ແລ້ວ?

-       ຖ່າຍມື້ຫນື່ງຈັກເທືອ? ອາຈົມຫາຍປານໃດ?

-       ອາຈົມເປັນລັກຊະນະແນວໃດ (ມີເລືອດມຸກບໍ?)

-       ມີຮາກບໍ? ຖ້າຮາກແມ່ນຮາກລັກຊະນະແນວໃດ ?

-       ຫິວນ້ຳບໍ?

-       ຍ່ຽວບໍ?

-       ກີນອາຫານຫຍັງແດ່? ກ່ອນຖອກທ້ອງ

-       ມີຄົນໃກ້ຄຽງຖອກທ້ອງແດບໍ?

-       ເວລາຖອກທ້ອງໄດ້ຂະລຳຫຍັງແດ?

-       ເຈັບລັກຊະນະແບບໃດ?

ສັງເກດ:

-       ສະພາບທົ່ວໄປ, ສະພາບສະຕິ, ກະວົນກະວາຍ? ຫົນຫວຍ?ງ້ວງຊືມ?ອິດເມື່ອຍ? ເສຍສະຕິ?

-       ຕາໂກນ( tho muag)?

-       ເວລາໃຫ້ມີນ້ຳຕາບໍ?

-       ປາກລີ້ນຊຸ່ມ ຫຼື ແຫ້ງ

-       ເດັກສາມາດດື່ມນ້ຳເປັນປົກກະຕິ, ດື່ມແບບຟ້າວຟັ່ງ ຫຼືດື່ມບໍ່ໄດ້

-       ອ່ອນເພຍ

-       ສັງເກດລັກຊະນະຂອງອາຈົມ: ເປັນມຸກບໍເລືອດບໍ?

ລູບຄຳ:

-       ຈັບຫນັງຫນັາທ້ອງຂອງ(ເດັກ)ດືງຂື້ນແລ້ວປ່ອຍ ຈະເຫັນຄູຜີວຫນັງໄມໄວ, ຊ້າ, ຊ້າຫລາຍ. ຖ້າຊ້າຫຼາຍ ກວ່າ 2 ວິນາທີແມ່ນມີການເສຍນ້ຳຫລາຍ.

-       ຖ້າມີການກໍ່າແຫຼ້, ມືຕີນເຢັນ, ກຳມະຈອນໄວ, ຄວາມດັນຕໍ່າ ຫຼື ເອົາອາການບໍ່ໄດ້ (hypovolemic chock ) ແມ່ນຄົນເຈັບຢູ່ໃນພາວະທີອັນຕະລາຍຈາກການເສຍນໍ້າ.

ການຈັດຂັ້ນຂອງການຂາດນ້ຳສະເພາະໃນເດັກ.

ຈຸດສັງເກດ	ທຳມະດາ	ປານກາງ	ຮຸນແຮງ
ການສັງເກດທົ່ວໄປ	ດີ, ວ່ອງໄວ	ສໍ້ແອ່ວຫົນຫວຍ***	ງ້ວງຊືມບໍ່ຮູ້ສະຕິ ***
ຕາ	ປົກກະຕິ	ໂກນ	ໂກນຫລາຍ ແລະ ແຫ້ງ
ຄວາມຫີວນ້ຳ	ດື່ມນ້ຳປົກກະຕິ ຫຼື ບໍ່ຫີວ	ຫີວນ້ຳຈະດື່ມແບບຟ້າວຟັ່ງ***	ດີື່ມນ້ຳຢາກ ຫຼື ດື່ມບໍ່ໄດເລີຍ ***
ຈັບຄູຜີວຫນັງ	ຄືນສະພາບໄວ	ຄືນສະພາບຊ້າ 1-2 ວິນາທີ***	ຄືນສະພາບຊ້າ > 2 ວິນາທີ ***
ການຕັດສີນ	ຄົນເຈັບບໍ່ມີການເສຍນ້ຳ	ຖ້າຄົນເຈັບມີອາການ ≥ 2 ຢ່າງ ບວກ ກັບ***ຢ່າງນ້ອນ 1 ອັນ ເອີ້ນວ່າ: ມີບາງອາການຂາດນ້ຳ	ຖ້າຄົນເຈັບມີອາການ ≥ 2 ຢ່າງ ກັບ***ຢ່າງນ້ອນ 1 ອັນ ເອີ້ນວ່າ: ຂາດນ້ຳຂັ້ນຮຸນແຮງ

ຫມາຍເຫດ: ***(ກາດາວ) ແມ່ນສັນຍານອາການຮ້າຍແຮງ.

ການຕີລາການເສຍນ້ຳກໍລະນີ.

ລະດັບຂັ້ນ	ການເສຍນ້ຳໂດຍສະເລ່ຍເປັນ % ຂອງ ນ້ຳຫນັກເດັກ	ອາການທາງ clinic
ທຳມະດາ	5%	ü  ກວດຮ່າງກາຍປົກກະຕິ ມີພຽງຫີວນ້ຳ
ປານກາງ	10%	ü  ເຫຍື່ອເມືອກຜົ້ງປາກແຫ້ງ ü  ຂະມ່ອມລຸບ ü  ເວລາເດັກໃຫ້ ຈະບໍມີນ້ຳຕາ ü  ຕາໂກນ ü  ໜ່ວຍຕາອ່ອນເພຍ
ຮ້າຍແຮງ ຕາຍກະທັນຫັນໄດ້	15%	ü  ຄູຜີວຫນັງມາຍຊ້າ ü  ລີ້ນຫົດຫູ່ ü  ກຽມ Chock ຍ້ອນຂາດນ້ຳ ü  ຜີວຫນັງກ່ຳຊໍ້າ ü  ການມາຍຄືນຂອງຜິວຫນັງຊັກຍ່ຽວນ້ອຍ (hypoperfusion cerebrale) ü  ການມາຍຄືນຂອງຜີວຫນັງຊັກຊ້າ, ຍ່ຽວຫນ້ອຍ(hypoperfusion renal) ü  Chock ຂາດນ້ຳ.

ການສັ່ງກວດ

-       ສັ່ງກວດ  KOPA()  ກວດອາຈົມເພື່ອຊອກຫາພະຍາດແມ່ກາຟາກ

-       ກວດອາຈົມ ຊອກຫາເມັດເລືອດຂາວໃນອາຈົມ

-       ກວດເລືອດ(CBC), ເບີ່ງເມັດເລືອດຂາວ(Leucocytes)ເພື່ອຈຳແນກວ່າມີການຖອກທ້ອງປະເພດໃດ?

-       ປຸກອາຈົມ(ເຮັດໃນບ່ອນມີເງື່ອນໄຂ) ເພື່ອຊອກຫາເຊື້ອ.

ການຕີລາຄາຜົນວິເຄາະບວກກັບອາການທາງ clinic ມາເປັນມະຕິພະຍາດ

ຖອກທ້ອງແບບມີການຮຸກຮານ (invasive diarrhea)
ü  ກວດເລືອດ( CBC): ເມັດເລືອດຂາວສູງ ເມັດເລືອດຂາວຊະນິດ Neutrophil ສຸງ ü  ກວດອາຈົມ: ເລືອດຂາວ(+) ü  ຜົນກວດ KOPA (-) ü  ມີອາການທາງ Clinic (ຂ້າງເທີງ) ສະແດງວ່າ ຖອກທ້ອງຈາກ ເຊື້ອ bacteria ໄປຮຸກຮານຈຸລັງລຳໃສ້ແລ້ວ	ü  ກວດເລືອດ( CBC): ເມັດເລືອດຂາວສູງ ເມັດເລືອດຂາວຊະນິດ eosinophil ສຸງ ü  ກວດອາຈົມ: ເລືອດຂາວ(+/-) ü  ຜົນກວດ KOPA (+) ü  ມີອາການທາງ Clinic ສະແດງວ່າ ຖອກທ້ອງຈາກ ເຊື້ອ ແມ່ນການຕິດເຊື້ອແມ່ກາຟາກຊະນີດຮຸກຮານ ໄປຮຸກຮານຈຸລັງລຳໃສ້ແລ້ວ

ຖອກທ້ອງແບບບໍ່ມີການຮຸກຮານ ຫຼື ແບບວຸ້ນວາຍໃນການດຸດຊືມ (diarrhea secretory)

ü  ກວດເລືອດ( CBC): ເມັດເລືອດຂາວຈະຕ່ຳ ü  ກວດອາຈົມ: ເລືອດຂາວ(+/-) ü  ຜົນກວດ KOPA (-), ຖ້າ(+) ແມ່ນມີເຊື້ອ ແມ່ກາຟາກ ü  ມີອາການທາງ Clinic (ຂ້າງເທີງ)

7. ການປີ່ນປົວ

ການປົວແມ່ນປົວໄປຕາມກົນໄກຂອງພະຍາດອັນພາໃຫ້ມີຫມວດອາການທີ່ເວົ້າມາຂ້າງເທີງນັ້ນ

ü  ຖ້າ ມີຄົນເຈັບມາດ້ວຍອາການຂອງການເສຍນ້ຳແມ່ນເປົ້າຫມາຍປີ່ນປົວກໍຄືການທົດແທນນ້ຳ

ü  ຖ້າມາດ້ວຍອາການທ້ອງບີດ ເຈັບ,ປັ້ນ,ໄຂ້,ມີມຸກໃນອາຈົມສະແດງວ່າມີການຕິດເຊື້ອໃນລຳໃສ້ແລ້ວຕ້ອງໃຫ້ຢາຕ້ານເຊື້ອ, ແກ້ ໄຂ້, ແກ້ປັ້ນ....

ü  ຖ້າມີ 2 ຢ່າງປົນກັນກໍໃຫ້ປົວແບບ 2 ຢ່າງຂ້າງເທີງໄປພ້ອມໆກັນ.

ເປົ້າຫມາຍຂອງການປີ່ນປົວພະຍາຖອກທ້ອງແມ່ນມີ 3 ຈຸດປະສົງລວມຄື:

v  ເເກ້ໄຂ ຫລື ປ້ອງກັນອາການຂາດນ້ຳ

v  ລຸດຜ່ອນປະລິມານ ແລະ ໄລຍະຂອງການຖອກທ້ອງ

v  ການຕ້່ານການຊືມເຊື້ອລະບົບລະລາຍ

ຈຸດປະສົງ 1 : ເເກ້ໄຂ ຫລື ປ້ອງກັນອາການຂາດນ້ຳ

Ø ໃນເດັກນ້ອຍ

1)   ການປີ່ນປົວກໍລະນີບໍ່ມີການຂາດນໍ້າ (ແຜນ 1)

ແມ່ນການປີ່ນປົວແບບປະຄັບປະຄອງເພື່ອປ້ອງກັນການຂາດນ້ຳ, ແນະນຳສີດສອນໃຫ້ພໍແມ່ ຜູ້ປົກຄອງຮູ້ຈັກປ້ອງກັນ ການຂາດນ້ຳ, ໃຫ້ດື່ທນ້ຳ ORS, ຢູ່ເຮືອນ, ນອກນັ້ນສາມາດດື່ມນ້ຳຕ້ົ້ມເຂົ້ຫນຽວ ຫລື ເຂົ້າຈ້າວໃສ່ເເກືອ, ນ້ຳຫມາກພ້າວ, ນ້ຳສະອາດ

ປະລິມານນ້ຳທີ່ໃຫ້ພາຍຫລັງຖ່າຍເປັນນ້ຳ

ອາຍຸ	ເດັກ < 2 ປີ	ເດັກ 2-9 ປີ	ເດັກ > 10 ປີ
ປະລິມານເປັນ ml	50-100 ml	100 – 200 ml	ໃຫ້ຫລາຍເທົ່າທີ່ໃຫ້ໄດ້
ປະລິມານຈອກ	1/4 - 1/2	½ - 1 ຈອກໃຫຍ່	ໃຫ້ຫລາຍເທົ່າທີ່ໃຫ້ໄດ້

ສັບລັບເດັກນ້ອຍແມ່ນສືບຕໍ່ໃຫ້ນົມແມ່, ແນະນຳໃຫ້ກີນອາຫານຫລາຍເທື່ອເພື່ອປ້ອງກັນການຂາດອາຫານ. ຖ້າມີອາການບໍ່ດີຂື້ນໃນ 3 ວັນ ຫລື ມີປະກົດການດັ່ງລ່ມນີ້:

ü  ຖ່າຍເປັນນ້ຳຫລາຍເທື່ອ. ü  ຮາກຫລາຍເທື່ອ ü  ກີນດື່ມບໍ່ໄດ້

ü  ມີໄຂ້ ü  ມີເລືອດໃນອາຈົມ

ສ່ວນປະກອບຂອງໂອລາລິດ (ORS) ໃຫ້ 1ຫໍ່ ຕໍ່ 1 ລິດ

Glucose anhydrous	20g
Sodium chrolide	3.5g
Trisodium citrate dehydrate	2.9
Potassium chloride	1.5g

2)  ການປີ່ນປົວກໍລະນີຂາດນ້ຳປານກາງ (ແຜນ 2)

ຕ້ອງປົວເປັນ 2 ຕອນຄື: 4 ຊົ່ວໂມງທຳອິດ ແລະ ພາຍຫລັງ 4 ຊົ່ວໂມງ

o   ນ້ຳ ORS ທີ່ຕ້ອງໃຫ້ໃນ 4 ຊົ່ວໂມງທຳອິດ

ອາຍຸ	< 4 ເດືອນ	4 – 12 ເດືອນ	13 ເດືອນ - 2 ປີ	2 ປີ - 4ປີ	5ປີ - 14 ປີ	> 5ປີ
ນ້ຳຫນັກ	< 5 kg	5–7.9 kg	8–10 kg	11–15.9 kg	16 –29.9 kg	>30kg
ນ້ຳທີ່ຕ້ອງກີນ ເປັນ (ml)	200-400	400-600	600-800	800-1200	1200-2200	2200-4000

o   ຫລັງ 4 ຊົ່ວໂມງທຳອິດແລ້ວໃຫ້ປະເມີນຄົນເຈັບອີກຄັ້ງ

-       ຖ້າບໍ່ມີອາການຂາດນ້ຳ=>ໃຫ້ໄປສືບຕໍ່ປົວຢູ່ເຮືອນໂດຍແນະນຳໃຫ້ຄົນເຈັບໄປດື່ມ ORS ອີກ (ແຜນ 1)

-       ຖ້າຍັງພົບເຫັນອາການຂາດນ້ຳ=>ໃຫ້ປີ່ນປົວຄື 4 ຊົ່ວໂມງທຳອິດ ແລ້ວ ປະເມີນອີກ (ແຜນ 2)

-       ຖ້າອາການຂາດນ້ຳຍີ່ງຮ້າຍແຮງຂື່ນຕື່ມ=> ໃຫ້ປີ່ນປົວຕາມ (ແຜນ 3)

3)  ການປົວອາການທີ່ຂາດນ້ຳຮ້າຍແຮງ (ແຜນ 3)

-       ແມ່ນໃຫ້ນ້ຳທາງເສັນເລືອດໃນເດັກ ແລະ ຜູ້ໃຫຍ່ ທີ່ຂາດນ້ຳຮ້າຍແຮງ

-       ເລີ່ມຕົ້ນໃຫ້ນ້ຳທາງເສັ້ນເລືອດທັນທີໂລດ, ຖ້າຄົນເຈັບຍັງດື່ມໄດ້ ໃຫ້ຄົເຈັບດື່ມ ORS ໄປນຳ

-       ໃຫ້ນ້ຳທາງເສັ້ນເລືອດ ແມ່ນ Ringer lactate 100ml/kg, ໃຫ້ໃນເດັກຫລືຜູ້ໃຫຍ່ທີ່ມີການຂາດນ້ຳທີ່ ຮ້າຍແຮງ.ຕ້ອງແບ່ງດັ່ງລຸ່ມນີ້:

ອາຍຸ	ເດັກ < 12 ເດືອນ	ເດັກໃຫຍ່ ແລະ ຜູ້ໃຫຍ່
ທຳອີດໃຫ້ 30 ml	ໃຊ້ເວລາ 1 ຊົ່ວໂມງ	ໃຊ້ເວລາ 30 ນາທີ
ຫລັງຈາກນັ້ນ ຕໍ່ໄປໃຫ້ 70 ml	ໃຊ້ເວລາ 5 ຊົ່ວໂມງ	ໃຊ້ເວລາ 2 ຊົ່ວໂມງເຄີ່ງ

¤ ຫມາຍເຫດ: ວິທີຄິດໄລ່ຈຳນວນຢອດນ້ຳທີ້ໃຫ້  

1 ml => 20 ຢອດ

30 ml => ? ຢອດ,   ຕອບ= 600 ຢອດ, ສະນັ້ນຕ້ອງໃຊ້ໃຫ້ຫມົດໃນ 1 ຊົ່ວໂມງຕ້ອງໄລ່ 1 ນາທີ ຕ້ອງປ່ອຍ ຈັກຢອດ?  600 ຢອດ  => 1 ຊົ່ວໂມງ(60 ນາທີ)

              ຈັກຢອດ? <=   1 ນາທີ,   ຕອບ= 10 ຢອດ

a)    ເມື່ອໃສ່ນ້ຳໃຫ້ຄົນເຈັບແລ້ວຕ້ອງປະເມີນຄົນເຈັບທຸກໆ 1 ຫລື 2 ຊົ່ວໂມງ, ຖ້າອາການຂາດນ້ຳຍັງ ບໍ່ດີຂື້ນໃຫ້ສືບຕໍ່ໃຫ້ນ້ຳແກ່ຄົນເຈັບ.

b)    ຫລັງຈາກ 6 ຊົ່ວໂມງ(ເດັກນ້ອຍ) ຫຼື 3 ຊົ່ວໂມງ(ເດັກໃຫຍ່ ແລະ ຜູ້ໃຫຍ່) ໃຫ້ປະເມີນຄົນເຈັບ ຄືນ, ຈາກນັ້ນເລືອກວິທີປີ່ນປົວທີ່ເຫມາະສົມ((ແຜນ 1), (ແຜນ 2), (ແຜນ 3).

c)    ຕ້ອງປະເມີນຄົນເຈັບທຸຸກໆ 15 ນາທີ ຈົນກວ່າຈະສາມາດຄຳກຳມະຈອນຄົນເຈັບໄດ້ທີເສັນເລືອດ ຂໍ້ມື.

d)    ຕໍ່ໄປຕ້ອງປະເມີນຄົນເຈັບຄືນຢ່າງນ້ອຍທຸກຊົ່ວໂມງເພື່ອຕີລາຄາສະພາບການຂາດນ້ຳ, ຖ້າດີຂື້ນໃຫ້ປັບຢອດນ້ຳລົງ.

ຫມາຍເຫດ: ນອກຈາກໃຫ້ນ້ຳທາງເສັ້ນເລືອດແລ້ວ, ເດັກທຸກຄົນຕ້ອງດື່ມນ້ຳ ORS ໄປພ້ອມໆ ກັນຕື່ມອີກ(ປະມານ 5 ml/kg/ຊົ່ວໂມງ).ຖ້າຄົນເຈັບຫາກສາມາດດື່ມນ້ຳໄດ້.

-       ໃຫ້ດື່ມນ້ຳປະສົມ ORS ຈະໄດ້ຮັບສານ K ແລະ Bicabonate

-       Dextrose 5% + ½ NSS (glucose 5% demi sale) ແມ່ນນ້ຳຊະນິດທີ່ຄວນ ເລືອກໃຫ້ເດັກແດງ ຫລຸດ 1 ປີ

-       NSS 0.9% (serum sale’ 0.9%) ອາດສາມາດໃຊ້ໄດ້ຖ້າວ່າບໍ່ມີ Ringer lactate.

-       ສາມາດໃຫ້ຄືນເລື້ອຍໆ, ຖ້າກຳມະຈອນຢູ່ເສັ້ນເລືອດເຕັ້ນ Radial ຄ່ອຍຫລາຍ.

Ø ໃນຜູ້ໃຫຍ່.

ແມ່ນປີ່ນປົວພະຍາດຖອກທ້ອງແມ່ນ

1.   ການປີ່ນປົວກໍລະນີບໍ່ມີການຂາດນໍ້າ (ແຜນ 1)ແມ່ນຄືກັນກັບການປົວເດັກ

2.   ການປີ່ນປົວກໍລະນີຂາດນ້ຳປານກາງ (ແຜນ 2) ແມ່ນຄືກັນກັບການປົວເດັກ

3.    ການປົວອາການທີ່ຂາດນ້ຳຮ້າຍແຮງ (ແຜນ 3)

ໃຫ້ທົດແທນນ້ຳ, ແຮ່ທາດ ໂດຍໃຫ້ນ້ຳທາງເສັ້ນເລືອດໃນກໍລະນີດື່ມບໍ່ໄດ້ ORS, ຮາກຫລາຍ, ຈ່ອຍ ຜອມ, ອາການ Chock. ນ້ຳທີ່ຄວນສົ່ງມີສ່ວນປະກອບດັ່ງນີ້:

-       Glucose solution 5% 1 ລີດ

-       Kcl 1-2g

-       Calcium gluconate 10ml

ແຕ່ອີງໃສ່ສະພາບປີ່ນປົວໃນທ້ອງຖີ່ນຂອງເຮົາ:

-       ໃຫ້ D5W 1ສ່ວນ ຕໍ 2 ສ່ວນ NSS (D5W1/2 NSS)

-       D5W1 ສ່ວນ ຕໍ 3 ສ່ວນ NSS (D5W1/3 NSS)

-       ໃຫ້ Ringer lactate

-       NSS 0.9%

ຫາຍເຫດ:

-       ຖ້າທ້ອງຖີນໃດບໍ່ມີ D5W1/2 NSS ຫຼື D5W1/3 NSS ກໍ່ສາມາດໃຫ້ Ringer lactate ຫຼື NSS 0.9%ໄດ້. ການໃຫ້ Ringer lactate ແມ່ນລະວັງເວລາໃຊ້ກັບ ເດັກອ່ອນ ເພາະມັກເກີດອາການບວມເບັງ ຍ້ອນຄວາມເຂັ້ນຂຸ້ນຂອງ Na ສຸງ.

-       ເວລາທີ່ທົດແທນ ທາດ K ແມ່ນເວລາທີ່ຄົນເຈັບຍ່ຽວດີ, ໃນໂຮງຫມໍທີ່ມີເງື່ອນໄຂໃຫ້ ກວດ ionogram (ກວດທາດເກືອແຮ່).

-       ແກ້ໄຂພາວະອັ່ງກົດ (metabolic acidosis) ໃນຄົນເຈັບຂາດນ້ຳ ໂດຍໃຫ້ bicarbonate sodium ,ແຕ່ກໍບໍ່ຈຳເປັນໃຫ້ໃນກໍລະນີທີມີການໃຫ້ນ້ຳ Ringer lactate ເພາະວ່າສາມາດແກ້ບັນຫາ electrolyte ແລະແກ້ພາວະອັ່ງກົດໄດ້ຖ້າວ່າຫນ້າ ທີ່ການຂອງຕັບດີ.

ຈຸດປະສົງ 2: ລຸດຜ່ອນປະລິມານ ແລະ ໄລຍະຂອງການຖອກທ້ອງ

·         ບໍ່ຄວນໃຫ້ງົດອາຫານໃນໄຍຍະທີຄົນເຈັບຖອກທ້ອງ ເພາະຈະພາໃຫ້ຂາດການລ້ຽງດູ ແລ້ວຈະຖອກທ້ອງ ແກ່ຍາວ ແລະ ເພີ່ມທະວີຮຸນແຮງຕື່ມ ໂດຍສະເພາະເດັກອ່ອນ, ຜູ້ເຖົ້າ ແລະ ຜູ້ຂາດທາດລ້ຽງດູ.

·         ຢາທີ່ລຸດຜ່ອນການເຄື່ອນເຫນັງຂອງລຳໃສ້ ເຊັ່ນ: atropinic opianic, loperamide ແມ່ນຫ້າມໃນ diarrhea ທຸກປະເພດໂດຍສະເພາະຖອກທ້ອງປະເພດ diarrhea invasive ເພາະຈະເຮັດໃຫ້ມີການ ອັ່ງ bacteria ໃນລຳໃສ້ ແລະ ສ່ຽງຕໍ່ການແຜ່ເຊື້ອເຂົ້າສູ່ກະແສເລືອດ.

ຈຸດປະສົງ 3: ການຕ້່ານການຊືມເຊື້ອລະບົບລະລາຍ

ແມ່ນແນະນຳໃຊ້ໃນກໍລະນີມີ Diarrhea ແບບມີການຮຸກຮານ ແລະ ມີການຮຸກຮານແລ້ວມີການອັກເສບຕໍ່ຈຸລັງ ລຳໃສ້ຈາກສານຜິດຂອງເຊື້ອ ເຊັ່ນ: ຖອກທ້ອງຫລາຍ, ມີໄຂ້, ເດັກອາຍຸລຸດ 3 ເດືອນ, ຄົນມີພຸມຄຸ້ມກັນຕ່ຳ, ອາຈົມມີມຸກເລືອດ ຫຼື ມີເມັດເລືອດຂາວໃນອາຈົມ.

ການປີ່ນປົວດ້ວຍຢາຕ້ານເຊື້ອມີ 3 ຈຸດປະສົງຄື:

-       ລຸດຜ່ອນປະລິມານ ແລະ ໄລຍະຂອງການຖອກທ້ອງ

-       ລຸດຜ່ອນຄວາມສ່ຽງຕໍ່ການຊືມຜ່ານຂອງເຊື້ອເຂົ້າສູ່ກະແສເລືອດ ກໍ່ໃຫ້ເກີດມີການຊືມເຊື້ອເລືອດໄດ້ໂດຍ ສະເພາະຈາກເຊື້ອ( salmonellosis, shigelosis)

-       ຈຳກັດການຕິດແປດຂອງອາຈົມຈາກເຊື້ອ cholera, salmonellosis, shingellosis, E coli  ໄລຍະການປີ່ນປົວແມ່ນ 3 ຫາ 7 ວັນ.

      ທົ່ວໄປແລ້ວຢາຕ້ານເຊື້ອບໍ່ຈຳເປັນໃຊ້ໃນເດັກທີ່ທີເປັນພະຍາດຖອກທ້ອງອາຈົມເປັນນ້ຳ ບໍ່ໄຂ້, ຫຼື ມີ ໄຂ້ຫຸມໆ.

      ການໃຫ້ຢາຕ້ານເຊື້ອໃນຖອກທ້ອງທີ່ບໍມີການຮຸກຮານ(secretory diarrhea)ຖ້າຈຳເປັນເຊັ່ນ: ຖ່ານເປັນນ້ຳຫລາຍຄັ້ງແບບໂລກອະຫິວາເຊີ່ງເກີດຂື້ນຈາກສານຜິດແມ່ນໃຫ້ໄລຍະສັ້ນໆ 3-5ວັນ.

      ຢາຕ້ານເຊື້ອທີ່ຈຳເປັນໃຫ້ແມ່ນໃນ ການຖອກທ້ອງທີ່ມີການຮຸນຮານ (invasive diarrhea) ເຊີ່ງພົບຫນອງ, ເລືອດ, ເມັດເລືອດຂາວໃນອາຈົມ, ເດັກໄຂ້ສຸງແມ່ນຄິດຫາສາຍເຫດຈາກເຊື້ອ: shingella, salmonella.

ການປົວປະເພດຖອກທ້ອງແບບຮຸນແຮງ( invasive Diarrhea).

ຊະນິດເຊື້ອ	ຢາຕ້ານເຊື້ອກີນທາງປາກ	ຂະຫນາດໃຊ້ໃນເດັກ
ທອ້ງບີດຈາກເຊື້ອ shingella ຢາທີ່ຄວນເລືອກໃຊ້ທຳອິດ	Trimethoprime (TMP) + Sulfamethoxazol(SMX) ເຊັ່ນ: Cotrimoxazol, bactrim	5 mg TMP+25mg SMX/kg ກີນ 2 ເທື່ອ/ມື້, (ກຳນົດ 5 ວັນ )
	Ampicilline	25 mg/kg ທຸກໆ 6 ຊົ່ວໂມງ (ກຳນົດ 5 ວັນ)
ຢາທີໃຊ້ຮອງລົງມາ ໃຫ້ shingella	Amoxicilline	5 mg/kg ທຸກ 8ຊົ່ວໂມງ(ກຳນົດ 5 ວັນ)
	Acid nalidixque(negram)	ທຸກ 6 ຊົ່ວໂມງ (ກຳນົດ 5 ວັນ)
ເຊື້ອ Salmonella ທີ່ພາໃຫ້ຈຸລັງລຳໃສ້ອັກເສບ (ໄຂ້ທໍລະຜິດ) ຕົວຢາທີ່ເລືອກໃຊ້ທຳອິດແມ່ນ	Ciprofloxacin 500 mg	2 ຄັ້ງຕໍ່ວັນ,ໃນເດັກ 7.5 mg/kg 2 ຄັ້ງຕໍ່ວັນ) (ໃຊ້ 10 ວັນ)
	Trimethoprime + Sulfamethoxazol (Cotrimoxazol, bactrim)	5 mg TMP+25mg SMX/kg ກີນ 2 ເທື່ອ/ມື້, (ກຳນົດ 5 ວັນ ). Cotrimoxazol 960–1440 mg 2ຄັ້ງ/ວັນ (ກຳນົດ 5 ວັນ ).
	Ampicilline	25 mg/kg ທຸກໆ 6 ຊົ່ວໂມງ (ກຳນົດ 5 ວັນ)
	Amoxicilline	15 mg/kg ທຸກ 8 ຊົ່ວໂມງ (ກຳນົດ 5 ວັນ)
Yersinia	Tetracycline Cephalosporine Fluoroquinolone Aminoside	25-50 mg/kg/ມື້
	Trimethoprime + Sulfamethoxazol (Cotrimoxazol, bactrim)	5 mg TMP+25mg SMX/kg ກີນ 2 ເທື່ອ/ມື້, (ກຳນົດ 5 ວັນ )
Campylobacter jejuni	Erythromycine Cycline Cephalosporine	Erythromycine 30-50mg/kg/ມື້ (ກຳນົດໃຊ້ 7 ວັນ)

ສ່ວນການໃຊ້ຢາຕ້ານເຊື້ອຊະນິດນັ້ນແມ່ນອິງໃສ່ການປຸກເຊື້ອແລ້ວທົດລອງຢາຕ້ານເຊື້ອ

ການປົວປະເພດຖອກທ້ອງແບບບໍມີການຮຸກຮານ( diarrhea secretory / diarrhea toxic).

Cholera( ອະຫິວາ )	Doxyline comp 300mg (ບໍຕ້ອງໃຊ້ໃນເດັກ)	ໃຊ້ໃນຜູ້ໃຫຍ່ 1 ເມັດ ຄັ້ງດຽວ
	Tetracycline 250 mg 12.5 mg/kg	500 mg ທຸກໆ 6 ຊົ່ວໂມງ (ກຳນົດ 3 ວັນ)
	Ciprofl oxacin 500 mg	ກີນ 2ຄັ້້ງ/ວັນ ຊັກ(i.v) 200 mg 2ຄັ້້ງ/ວັນ , (ກຳນົດ 3–5 ວັນ).
	Furazolidon cp : 100 mg ໃຫ້ 1.25 mg/kg	100 mg ທຸກ 8 ຊົ່ວໂມງ (ກຳນົດ 3–5 ວັນ).
Amibiase	Metronidazole 250 mg	750 mg ທຸກ 8 ຊົ່ວໂມງ (ກຳນົດ 5 ວັນ).
Lambliase	Metronidazole 250 mg	250 mg ທຸກ 8 ຊົ່ວໂມງ (ກຳນົດ 5 ວັນ).